جیرُفت

جیرُفت شهری است در استان کرمان. این شهر مرکز شهرستان جیرفت است. جمعیت شهر جیرفت بنا بر سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، برابر ۹۵٬۰۳۱ نفر است.

تاریخ جیرفت

مورخین و جهانگردان عقیده‌دارند که شهر جیرفت در اثر سیل بنیان کنی نابود گردیده و خرابه‌های شهر قدیمی جیرفت در یک کیلومتری جیرفت فعلی (سبزواران) قرار دارد. خرابه‌های شهر قدیم را به عهد دقیانوس نسبت داده‌اند و از این خرابه‌ها سکه‌ها و آثار عتیقه بسیار به دست آمده‌است. جیرفت از دو کلمه (جیر) به معنی پست و پایین و (افت) به معنی افتاده تشکیل شده‌است و به طور کلی جیرفت به معنای (جلگه پست آبرفتی) است.^[۱].

در مورد اینکه چرا خرابه‌های فردوس به دقیانوس مشهور شده اطلاع کافی در دست نیست. شاید شهر پس از سیل بنیان کنی به کلی ویران شده و مردمی که بعدها در این سوی رود یعنی سبزواران کنونی سکنی گزیده‌اند خرابه‌های شهر قدیم را به عهد دقیانوس که در اصطلاح فارسی عهدی قدیمی و بی‌انتهاست نسبت داده‌اند و بعدها شهری که به عهد دقیانوس نسبت داده می‌شده به شهر دقیانوس مشهور گردیده ^[۲]

نام جیرفت در سال ۳۵ هجری قمری برای اولین بار به مناسبت تصرف آن توسط مجاشع بن مسعود در تاریخ ثبت شده‌است و از تاریخ نیز مکرر از آن شهر نام برده شده‌است.

به استناد گفته یاقوت حموی، جیرفت (جرودس) نام داشت. جیرفت قبل از حمله مغول یکی از شهرهای آباد و ثروتمند جهان اسلام بود. شاهراهی که از خلیج فارس و بندر هرمز عبور می‌کرد و راهی که از هندوستان و از طریق جالق امتداد می‌یافت در جیرفت به هم متصل می‌شد. همچنین کالاهای تجارتی که از هندوستان به ایران صادر می‌شد از جیرفت به سایر شهرهای ایران توزیع می‌گردید.

مارکوپولو تاجر و سیاح ونیزی از این شهر به نام (کامادای) یادکرده‌است. ظاهراً در زمان عبور وی این شهر به کلی ویران شده بود^[۳].

مراکز باستانی و تاریخی

مقبره میرحیدر (گورخانه)

مقبره میرحیدر (گورخانه) تاریخ گورخانه واقع در دولت آباد و متعلق به دوران صفوی است. این بنا دارای گنبد دو پوشه و ایوانهای رفیع در دو طبقه می‌باشد. جبهة خارجی بنا آجری است. مطالب و یادبودهای متعددی در داخل بنا به خطوط خوش و ممتاز نستعلیق و نسخ نوشته شده است. داخل مقبره چند سنگ قبر مرمر دیده می‌شود. این بنا دارای تزئینات گچ بری است.

این مقبره یادگاری از دوره صفویه می‌باشد که در باغی بسیار زیبا و محصور از درختان مختلف، در اسفندقه جیرفت قرار دارد. نقشه گنبد آن از داخل چهارضلعی و در مراحل بعد به هشت طاقنما تبدیل شده و گنبد مدوری بر روی آن احداث گردیده‌است.

قلعه سموران

قلعه سموران از سنگ‌های مرمر متمایل به قرمز ساخته شده و در فاصله ۳ کیلومتری شمال‌غربی روستای رودفرق و در۶۰ کیلومتری شرق شهر جیرفت بر بلندای کوهی احداث شده‌است. چاه نسبتاً عمیق قلعه با گذشت قرون متمادی و آسیب‌های فراوان هنوز عمق خود را حفظ کرده و طریقه سنگ چینی کناره‌های آن بسیار جالب توجه می‌باشد.

ساختمان این قلعه به قرون قبل از اسلام تعلق دارد، اما در قرون اولیه اسلامی بازسازی شده‌است و در دوران حکومت سلجوقیان قلعه مشهوری بوده‌است. این قلعه به علت استحکام و موقعیت طبیعی منطقه شباهت زیادی به قلاع اسماعیلیه دارد.

جاذبه‌های طبیعی

ییلاقات دلفارد

یکی دیگر از ییلاقات استان کرمان، ییلاقات دلفارد می‌باشند که از توابع جیرفت به شمار می‌آید و در ۳۰ کیلومتری مسیر جیرفت - ساردوئیه قرار گرفته و جاده آن آسفالته‌است. دلفارد از مراکز مهم پرورش زنبور عسل و تهیه عسل است.

ییلاقات در بهشت ( در هزار )

این ییلاق در مرکز بخش ساردوئیه از بخش‌های شهرستان جیرفت در مسیر جاده راین به جیرفت و بافت قرار دارد. فاصله مرکز بخش ساردوئیه تا کرمان ۱۶۰ کیلومتر است.

در بهشت که به آن دوره بهشت نیز می‌گویند، در تابستان مرکز ییلاق عشایر کوچرو رودبار است. ساردوئیه پوشیده از درخت و جنگل است و چشمه‌های آب آن در هر گوشه می‌جوشد.

ییلاقات اسفندقه

ناحیه خوش آب و هوای اسفندقه در ۷۲ کیلومتری جیرفت و بافت قرار گرفته‌است و لذا بوته‌های اسفند آن نیز معروف است. اسفندقه یک بنای با ارزش تاریخی به نام مقبره میر حیدر یا گور خانه دارد که از دوره صفوی به یادگار مانده‌است. آب معدنی آن به آب بادگشیدکی معروف است و برای امراض پوستی و مفصلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کوه سرشک

این کوه با ارتفاع ۴۰۴۸ متر در ۱۰۵ کیلومتری شمال‌غربی جیرفت قرار دارد و دومین قله از کوه‌های هزار است که سرچشمه رودهای رود رو و هلیل رود می‌باشد. از ارتفاعات مهم این کوه قله (دندانه هنزا) است که در غرب روستای هنزا قرار دارد و حدود ۳۶۵۰ متر ارتفاع آن می‌باشد.

جیرُفت را از سه جهت کوهستان‌هایی به ارتفاع ۴۰۰۰ متر احاطه کرده‌اند و تنها از جانب جنوب غربی به سمت تنگه هرمز در خلیج فارس سرزمین هموار دارد. این منطقه به دلیل موقعیت خاص طبیعی اش که آن را کاملاً به محاصره در آورده‌است، از مسیر گردش‌های جهانگردان و نیز تحقیقات باستان‌شناسی به دور مانده‌است. بیشتر تحقیقات در منطقه میانرودان انجام شده‌اند. بر حسب اتفاق آثار فراوانی از تمدن ناشناخته‌ای در جلگه هلیل‌رود از زیر خاک سر بیرون آوردند. تمدنی که از سپیده دم بشریت منشا می‌گیرد. ویژگی منحصر به فرد این گلدان‌های حجاری شده که در آن سیر تکوین جهان، انسان‌ها و حیوانات در سبکی بی نظیر به تصویر کشیده شده‌است، جای هیچ شک و تردیدی را برای باستان شناسان نسبت به قدمت و ظرافت فرهنگ هلیل رود باقی نمی‌گذارد. به نظر می‌رسد که فرهنگ و تمدن هلیل رود به طور مستقل از تمدن دولت _ شهرهای میان‌رودان در هزاره سوم قبل از میلاد پای به عرصه حیات نهاده‌است و به این ترتیب حتی از تمدن سومر نیز چندین سده تقدم زمانی می‌یابد.

نكاتي راجع به دقيانوس

شهر آباد و ثروتمند دقيانوس از هزاره سوم پيش از ميلاد همواره مورد تهديد اقوام بيگانه بوده‌است.

 وفور ثروت و نعمت در دقيانوس از هزاره سوم پيش از ميلاد تا دوران اسلامي بارها حملات همسايگان را به اين شهر به دنبال داشته و  آرامش را از هزاره‌هاي متمادي در اين منطقهربوده است.

"حميده چوبك"، سرپرستكاوش‌هاي دقيانوس با اعلام اين مطلب افزود: شهر قديمي دقيانوس، آباد و ثروتمند بوده‌است. ثروت و آباداني در اين شهر از هزاره سوم پيش از ميلاد سيل مهاجمان را به اين شهر به دنبال داشته  و اين منطقه همواره مورد تهديد اقوام بيگانه بوده‌است.

وي افزود: «در بعضي خبرها به نقل از من آمده كه در جيرفت هرگز جنگي اتفاق نيفتاده‌است. اين خبر مربوط به كنارصندل شمالي در جيرفت است. آقاي سليماني، باستان‌شناس گروه گفته بود كه در اين شهر هرگز سلاحي پيدا نشده است. خبرنگار نيز به اين نتيجه رسيده بود كه در اين شهر هميشه آرامش حاكم بوده و اين نتيجه‌گيري را به شهر دقيانوس نيز نسبت داده‌است.»

چوبك افزود: «در صورتي كه طبق متون تاريخي در هزاره سوم پيش از ميلاد ما شاهد حمله آكديان از سلسله‌هاي بين‌النهرين به اين شهر هستيم. از سويي اين شهر كه از شهرهاي آباد دوره اسلامي به شمار مي‌رود به وسيله غزها يكي از اقوام ترك آسياي مركزي ، متروك شد.»

سلسه "اكد" يكي از تمدن‌هاي بين‌النهرين در هزاره سوم پيش از ميلاد است كه در اين دوره با سراسر جهان مراودات اقتصادي و تجاري داشته‌ و اين ارتباط اقتصادي نيز با جيرفت برقرار بوده است. به گفته چوبك جيرفت از هزاره سوم داراي جايگاه اقتصادي و تجاري و مراودات بين‌المللي بوده‌است كه اين رونق در دوره سلجوقي نيز ادامه مي‌يابد.

شهر اسلامي دقيانوس(جيرفت قديم) در شمال شهرستان جيرفت جاي گرفته مربوط به دوره سلجوقيان(900سال پيش) است. با توجه به وسعت 40 كيلومتري اين شهر كه هسته مركزي آن تنها 12 كيلومتر وسعت دارد، اين شهر جزو بزرگترين شهرهاي اسلامي كشور محسوب مي‌شده است.شهر دقيانوس در زمان سلجوقي از قطب هاي تجاري و اقتصادي ايران با كشورهاي شرقي منطقه بوده است.

ماركوپولو، جهانگرد مشهور ايتاليايي نيز در سفرنامه خود از شهر تاريخي دقيانوس به عنوان يك شهر پرشكوه ياد كرده است.

تاريخ جيرفت قبل از اسلام

دلائل و مدارک معتبر به خصوص کشفيات اخير و تپه هاي تاريخي موجود نه فقط

از وجود هزاران ساله جيرفت قبل از اسلام حکايت دارد، بلکه چنين پيداست که از

تمدني ارزشمند و فرهنگي بالا برخوردار بوده و اولين تمدن هاي بشري در حوزه هليل رود شکل گرفته است.  وجود دقيانوس از يکسو و نيز بقاياي انسان هاي پارينه سنگي و نوسنگي در غارهاي دلفارد و جبالبارز و غرب جيرفت همگي نشان از اين واقعيت دارند. علاوه بر اين وجود اسکلت هاي متعدد در نواحي مختلف که طول برخي از آنها بيش از دو متر است و در مواردي به صورت نشسته قرار داشته اند، اينکه چه عاملي و چه عواملي موجب از بين رفتن چنين تمدن بزرگي شده، جاي سئوال دارد.  جيرفت در زمان مادها شهري آباد و پر جمعيت بوده، اسکندر در حمله خود به کرمان که به سال 325 قبل از ميلاد روي داده از اين شهر عبور کرده، شهري که گدروزيا خوانده شده و اسکندر پس از عبور از دشت هاي داغ و سوزان در آن به آب و نان رسيده است. اي